Truthmaker İlkesi
For every truth, there is something in the world that makes it true.
(Her doğru için, onu doğru yapan dünyada bir şey vardır.)

Truthmaker İlkesi, her önermenin doğruluğunu garanti eden, dünyada var olan belirli bir gerçeklik bulunduğunu savunur. Başka bir ifadeyle, bir önerme doğruysa, bu doğruluk yalnızca dilsel ifade ya da zihinsel inançtan kaynaklanmaz; mutlaka ona tekabül eden bir olgu, varlık veya durum dünyada mevcut olmalıdır.

Örneğin, “kar beyazdır” önermesi, yalnızca bir dilsel yapı değil, beyaz renge sahip kar kristallerinin fiilen var olmasıyla anlam ve doğruluk kazanır. Burada “kar” nesnesi, algısal olarak nasıl görünüyorsa, gerçekte de öyledir; bu nedenle önerme, dünyadaki olgusal bir duruma doğrudan karşılık gelir.

Bu yaklaşım, doğruların temellendirilmesinde zihinsel süreçleri devreden çıkarır ve nesnel gerçekliği merkeze alır. İnsan zihni hiç var olmasa dahi “su H₂O’dur” önermesi doğru olmaya devam eder; çünkü bu doğruluğun kaynağı, suyun moleküler yapısında bulunan olgusal gerçekliktir. Dolayısıyla doğruluk, öznel algılara, toplumsal uzlaşıya veya dilsel konvansiyonlara değil, dünyadaki varlıkların ve durumların kendisine dayanır.

Felsefi açıdan, Truthmaker İlkesi hem metafiziksel realizm ile uyumludur hem de doğru-uygunluk teorisi ile güçlü bir bağ kurar. Bu çerçevede, “doğru” kavramı, düşünce ve dilin dışındaki gerçeklik tarafından güvence altına alınır; böylece bilgi, yalnızca tutarlılık veya faydacılık ölçütleriyle değil, dünyaya uygunluk ölçütüyle de değerlendirilebilir.

Yeşil Nota

Pazar sabahı, meydanda kâtip bir kâğıt okudu. “Bundan böyle baskıdan çıkacak her kâğıt resmî beyaza uyacak. Postanedeki kıyas kâğıdıyla karşılaştırılacak. Uymayana önce kısa gözlem, tekrarında sürgün. Mühür esastır.” Sesi soğuktu.  Kar günlerdir hep aynı notada inliyordu, hep aynı tınıdaydı. Gökyüzü, gri ile beyaz arasında asılı duran bir düşünce gibiydi; çam iğnesi gibi, hafif ama ısrarcı. Köyün taş duvarları, rüzgârın cilaladığı buz tabakasıyla mat bir parlaklık taşıyordu. Her şey tek renge, tek tona teslim olmuş gibiydi; ama o, gözlerini kırpmadan baktığında karın beyaz değil, derin bir yeşil titreşimle dalgalandığını görüyordu.

Körüklü makinemi üçayağa kurdum. Cam levhayı yuvaya taktım. Vizöre bakınca, beyazın içinden tanıdık bir tını yükseldi: kimseye anlatamadığım ince bir yeşil. Ben ona içimden “gerçek yeşil” diyorum. Aklım “yok öyle şey” dese de gözüm “burada” diye diretir. Üç kare çektim: sabah, öğle, akşam. Hep aynı yer, aynı taş duvar, aynı kar; ama o tını her defasında başka bir yerden sızdı.

Postanenin arka odası küçük bir baskı bölmesiydi. Karanlıktı, duvarları rutubet kokardı. Masanın üstünde tepsiler, gümüş banyosu, sabitleme suyu; ipte mandallar. Kırmızı feneri yaktım. Levhayı suya yatırdım. Resimler yavaşça kâğıdın üstünde belirdi. Hepsi tertemiz çıktı, hepsi tek beyaz. Yeşil yok.

Karanlık odanın kapısında İshak belirdi. Postane memuru… Buz gibi bir herif, mavi bir atkı sarar, kâğıtların kenarlarını parmağıyla yoklardı.

— Yine mi meydan? dedi.
— Işık değişiyor, dedim.
— Işık değişir; ama resmî beyaz değişmez, dedi. Sonra sesi kısıldı. — Yarın vilayetten bir muavin gelecek. Kıyas kâğıdını indirip seninkilerle üst üste koyacak. Sapma derse önce gözlem, sonra ne çıkarsa… Çabuk ol.

Başımı salladım. Bir şey daha söylemek istedim, söylemedim. Camın buğusuna parmağımla bir çizgi çektim. Camın ardında kar; camın üstünde ben. İkisine birden bakınca içim ürperdi.

Gece evde, küçük karanlık odamda çalıştım. Mum ışığını büyütücünün altına koydum. Nane yapraklarını kaynatıp bir kavanoza doldurdum; koku hafızayı çağırır. Bazen kokunun çağırdığı şeyi göz yakalar. Cam levhayı gümüş banyosuna daldırdım. Kâğıdı suya bırakınca kenarda, çıplak gözle güç seçilen ince bir damar belirdi. “Buradasın,” dedim. “Kâğıt seni reddetse de.”

Ertesi gün postanede kuyruk vardı. Masaların üstünde mühürler, çekmecelerde kıyas kâğıtları. Duvara asılı kıyas kâğıdının üstünde kısa bir cümle yazıyordu: “Beyaz budur.” Köşesinde taze bir mühür. Vilayet muavini geldi. Siyah ceketli, ayakkabıları cilalı, tıraşı yeni. İçeri girer girmez kıyas kâğıdını indirdi, masaya serdi.

— Baskılarınızı veriniz, dedi.
Üç kâğıdı uzattım. İlk ikisini kıyas kâğıdının üstüne koydu; köşeleri birbiriyle hizaladı. Bakışı düzgündü, sabırlıydı. Üçüncü kâğıtta durdu. Parmakları kâğıdın kenarında oyalanınca, içimdeki yeşil sanki bir an nefes aldı.

— Uygundur, dedi. Kalemiyle kenara not düştü. — Yine de birkaç baskı daha alalım, tesadüf sevmem. Kıyas dışına çıkarsa gözlem var.

İshak camın ardında bekliyordu. Göz göze geldik. Bakışı, “Sabret,” dedi. Sonra muavine dönüp sordu:

— Akşama kadar bitirelim mi efendim? Hava erken kararıyor, kalabalık artıyor.
— Hızlı ama dikkatli, dedi muavin.

Öğleye doğru baskıları çoğalttım. Her kâğıt ipte sallanırken içim boşalıyordu. Yeşil yok. Nane kokusunu duydum, ama görüntü gelmedi. Bir ara İshak odanın kapısına yanaştı, kimse bakmıyorken elimi yokladı. Avucuma ufacık bir metal parçası bıraktı. İncecik, jilet ucu gibi.

— Ne bu?
— Kıyas kâğıdını tutan çerçevenin kenarı serttir, dedi. — Kenardan çok küçük bir çentik açarsan, kıyas aşağıdan çok az eğilir. Muavin mühre bakar, harfin omzu da az biraz eğilir. Göz bunu tam adlandıramaz; ama oradaki güven sarsılır. Sonrası kısmet.

— Ya anlarsa?
— O zaman da kısmet. Bazen insan, bildirmekle yetinemez; içini de bildirir. İçimiz mühür tutmaz.
— Niye yapıyorsun, İshak?
— Çünkü ben de o tınıyı hatırlıyorum, dedi. — Sabahın çok erken saatlerinde, karın üstünde. Adını koyamam ama kokusunu bilirim.

İkindiye doğru muavin tekrar kıyas istedi. Herkesin gözü öndeki masadaydı. Tam o sırada, İshak kapı eşiğinde dosyaları devirmiş gibi yaptı. Muavin bir an arkasına döndü. Ben de kıyas kâğıdını tutan tahta çerçevenin alt kenarına o ufacık metal parçasıyla minicik bir çizik attım; bir saç teli kadar. Elim titremedi. Muavin geri döndü, hiçbir şey fark etmedi. Kâğıtları yine üst üste koydu. Mührü bastı. “Uygundur” yazısı bu kez gözüme biraz eğik göründü. Eğikliği benden başka kimse anladı mı, bilmiyorum. Arkadaki yaşlı kadın hafifçe nefes verdi, sanki “işte” diyecekti ama demedi. Postanenin kapısının önünde afiş ezberleyen küçük kız, harflerin kıvrımına uzun uzun baktı.

Muavinin yüzü sertleşti.

— Kâğıdı değiştirin, dedi. — Çerçeveyi de değiştirin. Bu eğiklik hoş değil.

İshak, “Hemen,” dedi. Hemen de yaptı: çekmeceden yedek çerçeve çıkardı, yenisini astı. Eski çerçeveyi, sanki hep böyle yapılırmış gibi, hızla kenara bıraktı. Metal kıymık artık bir atık kutusundaydı.

— Devam edin, dedi muavin.

Akşamüstü beni bir odacığa aldılar. Bir masa, bir sandalye. Kapıda bir asker. “Kısa gözlem,” dediler. “Yarın sabah çıkarsın.” Ne sorarlarsa aynı şeyi söyledim: “Karın beyazında bir tını görüyorum.” “Nasıl bir tını?” “Anlatması zor; ama var.” “Renk mi?” “Belki.” “Nereden geldi?” “Bilmiyorum.” “Ne istiyorsun?” “Onun kâğıtta kalmasını.” “Niye?” “Çünkü gerçek.” Başımı öne eğdirdiler. Bekledim. Bir gece sürmedi; zaman uzadı. Dışarıdan postanenin iç fısıltısı geliyordu; kâğıt sesleri, mürekkep, mühür. Koku, nane ile rutubet arasında bir yerde dolaşıyordu.

Sabah olduğunda kapıyı açtılar. Gözlem bitti. Masanın üstünde bir kâğıt: “Tekrarında sürgün.” Altında mühür. Avluya çıktım. İshak uzakta duruyordu. Yanıma gelir gibi oldu, gelmedi. Gözleri yorgundu.

— Eski çerçeveyi ne yaptın? dedim.
— Kırıldı, dedi. — Çöp. Bazen bir şey kırılır ve çöp olur. Bazen de kırıldığı için hafızaya girer. Bende şimdilik ikincisi.

Atölyeme döndüğümde kapıda bir yazı buldum: “Geçici el koyma.” Kilit vurulmuştu. Körüklü makinem içerideydi, cam levhalarım, büyütücüm, gümüş banyolarım. Cebimde üç beş kuruş kaldı. Evde sobaya attığım odunların sesi kısık çıktı.

O günler böyle geçti: Postanede kıyas, mühür, “uygundur.” Ben evde kâğıda bakıyorum, yeşil yok. Sokakta insanlar aynı havayı soluyor ama sanki herkesin içinde küçük bir perde asılı. Perde, biri çekinceye kadar inmeye devam ediyor.

Bir akşamüstü, kahvenin önünden geçerken kasabın çırağı kendi kendine konuşuyordu: “Etiketlerdeki beyaz bugün bana daha sıcak göründü.” İçeriden birisi, “Gözün yorulmuştur,” dedi. Çocuk sustu. Afiş ezberleyen kız, artık harflerin gölgesine daha uzun bakıyordu. Yaşlı kadın, tezgâhta nane aldı. Herkes susuyordu. Söylenmeyen şey, kışın nefesi gibi aramızdan geçiyordu.

Sonra bir sabah, kapım çalındı. İki memur. “Atölye mühürlü, içeride kaldığın görüldü.” “Ben içeride değilim,” dedim. “Dışarıdayım.” “İçeride olduğun günler için ceza yazıldı,” dediler. “İmza.” Kalemi elime verdiler. İmzaladım. “Makine, cam levhalar, kimyasallar…” saymaya başladılar. Hepsine el koydular. “Bunlar devlet malı sayılır,” dediler. “Usul budur.” Cümleleri kısa, yüzleri sabitti. İçimdeki tını bir an kıpırdadı, sonra yine sessiz kaldı. Yoksulluk, bir gölge gibi eşiğin altından içeri girdi; yerini buldu, oturdu.

İshak, o gün akşamüstü yanıma uğradı. Gözleri daha da yorgundu.

— Benim de başım belaya girdi, dedi. — Çerçeve meselesi büyüdü. “Gaflet” yazdılar dosyama.
— Seni koruyacak kimse yok mu?
— Olur da, herkes kışı bekliyor. Kış, çoğu suçu örter. Bazılarını büyütür.

— Niye o kıymığı verdin bana, İshak?
— Çünkü bazen insan, bir harfin omzunu eğmek ister. O eğiklik, birinin içindeki düz çizgiyi sarsar. Sarsılsın istedim.
— Bedeli?
— Bedeller bazen peşin gelir, dedi. — Bazen veresiye. Benimki peşinmiş.

Ertesi hafta İshak’ı gördüm. Postanenin önünde değil; karakol avlusunda. Kolunda bir yük, yüzünde bir çizik. “Sürgün,” dediler. “Gidiş var.” Nereye olduğunu sormadım; bazı sorular cevapsız daha ağırdır. Göz göze geldik. “Bazen içim mühür tutmaz,” demişti ya; şimdi gözlerinde yalnızca soğuk bir rüzgâr vardı. Elini kaldırdı, indirdi. O kadar.

Ben de taşındım. Kasanın arkasında bir oda buldum. Penceresi küçük, camı eski. Camın buğusuna parmağımla bir çizgi çektim. Camın ardında kar; camın üstünde ben. İkisine birden bakınca, içimde bir şey yerine oturdu, daha doğrusu hiç yerinden kıpırdamadı. Dışarıdan hoparlör yoktu ama belediye katibinin sesi sanki hâlâ meydandaydı: “Mühür esastır.”

Bazen geceleri, cebimde kalan son kâğıtları çıkarıp bakıyorum. Hepsi resmî beyaz. Ama hepsinde benim bildiğim başka bir şey de duruyor: Kâğıdın kenarında, çıplak gözle güç seçilen, suyun kestiği yerlerde çok ince bir damar. Ona bakınca koku geliyor, nane gibi. Koku gelince görüntü kıpırdıyor. Görüntü kıpırdayınca akıl susuyor. Bu, benim için gerçek.

Bir gün pazarda aynı küçük kızı gördüm. Postanenin önündeki eski afiş artık orada değildi; ama kız, duvarda kalmış soluk izlere baktı, parmağıyla hayalî harfleri yokladı. Yanına yaklaştım.

— Harfler sana nasıl görünüyor? dedim.
— Sanki biraz yumuşak, dedi. — Ama belki gözlerim yorgundur.
— Belki, dedim. Başını okşamadım. O, kendi başını taşımayı iyi biliyordu.

Yoksulluk, insanın sesini kısar. Ses kısılınca, içeride başka sesler duyulur. Benim içimdeki ses, “Yeşil,” diye fısıldar. “Buradasın.” Sonra susturulur. Mühür, kâğıt, kıyas… Hepsi yerli yerinde.

Bir akşamüstü, postanenin önünden geçerken, duvarda yeni bir yazı gördüm: “Kıyas kâğıdı yenilenmiştir.” Altında tarih. İmza. Mühür. Yeni kıyas kâğıdı asılmıştı. Ötekinden daha sert, daha beyaz. “Beyaz budur.” Harfler dimdik. Omuzları dümdüz. Eğiklik yok. İshak yok. Eski çerçeve yok. Benim atölyem yok.

Eve döndüm. Elimde kalan tek şey birkaç boş kâğıt, kırık bir lens parçası, bir de ot kokusu. Sobanın yanında oturdum. Büyütücüyü açmadım. Mum yakmadım. Pencereye yürüdüm. Camın buğusuna parmağımla bir çizgi daha çektim. Camın ardında kar; camın üstünde ben. İkisine birden bakınca başım dönmedi. Sadece anladım: Bazı şeyler kâğıda düşmez. Bazı şeyler, düşse bile orada kalamaz. Bazı şeyler insanın içindeki odada asılı kalır. Kapısı kilitli bir oda; anahtarı yok, ama kokusu var.

Sonra kapı çalındı. Küçük bir zarf. İçinde tek bir kâğıt: “Atölye devri kesinleşmiştir.” Bir satır daha: “İlgili şahsın taşra dışına çıkması uygun görülmemiştir.” Altında bir mühür daha. “Uygundur.” Kâğıdı masaya bıraktım. Masanın üstündeki toz, çizgiler hâlinde duruyordu. Parmağa yapıştı.

Kış uzadı. Kar, günlerce hep aynı notada yağdı. Yürürken ayağımın altında çıtırtı yerine hafif bir hışırtı duydum; belki de bana öyle geldi. Kasabın çırağı, dükkânın camını sildi. Camın ardında etler beyaz; camın üstünde o. “Bugün ışık daha farklı,” dedi kendi kendine. “Belki hava.” “Belki,” dedim içimden.

Postanenin önünden son bir kez geçtim. Kıyıda köşede eski kâğıt parçaları, mühür izleri, buruşuk ilanlar vardı. Bir taşın üstüne oturup bekledim. Ne olacağını bilmeden. Uzaktan bir kadın geçti; elinde nane. Kokusu rüzgârla bana geldi. Koku geldi, görüntü kıpırdadı. Olduğu gibi değil; olması gerektiği gibi de değil. Sadece olduğu kadar.

Benim hikâyem burada bitmiyor, ama kâğıtta devam etmiyor. Atölyem yok. İshak yok. Kıyas kâğıdı daha sert. Mühür daha hızlı. Ben daha sessizim. Yine de bazen, sabahın çok erken saatinde, herkes uykudayken, sokak buz kesmişken, karın üstüne eğilip bakıyorum. Gözümü kırpmadan. Beyazın içinden, kimseye anlatamadığım o ince tını yükseliyor. Adını söylemiyorum. Kendi kendine gelir, kendi kendine gider. Kâğıtta kalmaz. İnsan, bazı şeyleri yalnız görür. Görür ve taşır. Ben de öyle yapıyorum.

Bir gün, belki, o küçük kız büyür; bir camın buğusuna parmağıyla çizgi çeker. “Camın ardında kar; camın üstünde ben,” der. Sonra susar. Susarken anlar. Anlayınca kokuyu alır. Koku gelince görüntü kıpırdar. Görüntü kıpırdayınca akıl susar. O an, kâğıt olmasa da olur. Çünkü bazı hakikatler mühür tutmaz.

Ben yine yürürüm. Kar yağar. Mühür vurulur. Kıyas asılır. Ben bakarım. İçimdeki yeşil konuşmak ister. Konuşamaz. Ama var. Var olduğu için ağırdır. Ağır olduğu için gerçektir. Ve bu, bu kasabada, bu kış boyunca, benim payıma düşen tek zenginliktir.